Stress oxy hóa là gì? Nguyên nhân và cách phòng ngừa

Trong cơ thể người, hàng tỷ phản ứng oxy hóa – khử diễn ra liên tục mỗi ngày để tạo năng lượng và duy trì sự sống. Tuy nhiên, quá trình này đồng thời sinh ra các gốc tự do là những phân tử có tính phản ứng cao, có thể gây tổn hại đến cấu trúc tế bào nếu không được kiểm soát. Khi lượng gốc tự do tăng quá mức và khả năng chống oxy hóa của cơ thể suy giảm, trạng thái stress oxy hóa xuất hiện.

• Mắc viêm gan B có gây ngứa không? Hướng cải thiện hiệu quả
• Mụn lưng: Nguyên nhân và cách cải thiện đơn giản
• Đi bộ nhanh hay chậm giúp giảm đau lưng?

Đây là một hiện tượng sinh học phổ biến, đóng vai trò quan trọng trong quá trình lão hóa tế bào và được xem là yếu tố góp phần vào sự phát triển của nhiều bệnh mạn tính như bệnh gan, tim mạch, tiểu đường, rối loạn thần kinh, thoái hóa và ung thư. Vậy stress oxy hóa là gì? Cùng cố vấn chuyên môn TS YHCT Đỗ Minh Hiền tìm hiểu qua bài viết sau đây.

Stress oxy hóa là gì?

Stress oxy hóa là tình trạng mất cân bằng giữa quá trình sản sinh gốc tự do và khả năng trung hòa của hệ thống chống oxy hóa trong cơ thể. Bình thường, các enzyme như superoxide dismutase (SOD), catalase, glutathione peroxidase (GPx) và các chất chống oxy hóa tự nhiên như vitamin C, vitamin E, flavonoid, polyphenol giúp duy trì sự cân bằng này.

Nhưng khi cơ thể phải chịu ảnh hưởng từ rượu bia, thuốc lá, ô nhiễm môi trường, căng thẳng, hoặc chế độ ăn nhiều chất béo và đường tinh luyện, gốc tự do tăng đột biến, trong khi cơ chế phòng vệ suy yếu, dẫn đến stress oxy hóa. Khi đó, các phân tử ROS sẽ tấn công vào DNA, protein và lipid màng tế bào, phá vỡ cấu trúc và làm rối loạn chức năng tế bào, góp phần vào quá trình tổn thương mô và viêm mạn tính.

Ảnh hưởng đến tế bào và cơ quan

Stress oxy hóa tác động lên hầu hết các cơ quan trong cơ thể, gây ra nhiều biến đổi ở chức năng sinh lý.

Tác động lên DNA và hệ gen

Các gốc tự do có khả năng tấn công trực tiếp vào chuỗi DNA, gây đứt gãy, biến đổi cấu trúc base nitơ hoặc sai lệch trong quá trình sao chép gen. Nếu những tổn thương này không được sửa chữa kịp thời, chúng có thể dẫn đến đột biến gen, yếu tố góp phần vào sự hình thành các tế bào bất thường, bao gồm tế bào ung thư. Ở các mô có tốc độ chuyển hóa cao như gan và não, tổn thương DNA ty thể còn làm giảm khả năng sinh năng lượng, dẫn đến mệt mỏi, giảm chức năng thần kinh và lão hóa sớm.

Ảnh hưởng lên protein và enzyme

Protein là thành phần thiết yếu tham gia vào mọi hoạt động tế bào. Khi bị oxy hóa, cấu trúc không gian của protein thay đổi, khiến các enzyme mất hoạt tính hoặc hoạt động kém hiệu quả. Trong gan, điều này ảnh hưởng đến các enzyme giải độc như cytochrome P450 và glutathione-S-transferase, dẫn đến sự tích tụ độc chất và suy giảm chức năng gan.

Ảnh hưởng lên màng tế bào và lipid

Màng tế bào chứa nhiều acid béo không bão hòa (thành phần dễ bị oxy hóa). Khi quá trình peroxy hóa lipid xảy ra, cấu trúc màng bị phá vỡ, làm thay đổi tính thấm và khả năng bảo vệ tế bào.

Ở gan, hiện tượng này có thể liên quan đến tăng men gan và rối loạn chuyển hóa mỡ. Khi quá trình tổn thương diễn ra kéo dài, tế bào gan yếu đi, khả năng giải độc kém hơn, tạo điều kiện cho viêm và xơ hóa gan tiến triển.

Gây phản ứng viêm kéo dài

Stress oxy hóa kích hoạt các phản ứng viêm thông qua việc giải phóng cytokine tiền viêm như TNF-α, IL-6, IL-1β.

• TNF-α làm tăng tính thấm thành mạch, tạo điều kiện cho tế bào miễn dịch di chuyển vào mô.
• IL-6 thúc đẩy gan sản xuất các protein viêm và duy trì phản ứng viêm kéo dài.
• IL-1β kích hoạt các tế bào miễn dịch khác, làm lan tỏa quá trình viêm.

Khi tình trạng này kéo dài, mô bị tổn thương khó hồi phục hoàn toàn, dẫn đến xơ hóa, thoái hóa mô, và rối loạn chức năng cơ quan. Trong hệ tim mạch, tình trạng viêm mạn tính và stress oxy hóa có thể làm tăng nguy cơ hình thành mảng xơ vữa và rối loạn tuần hoàn máu.

Ảnh hưởng stress oxy hóa đến sức khỏe tổng thể

Stress oxy hóa có thể xảy ra ở nhiều cơ quan, song gan là cơ quan chịu tác động đáng kể nhất. Đây là nơi chuyển hóa hầu hết các chất trong cơ thể, đồng thời phải đối mặt với nhiều yếu tố sinh ROS. Khi gan bị stress oxy hóa, quá trình chuyển hóa và thải độc bị ảnh hưởng, làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan và suy giảm chức năng gan.

Ngoài ra, stress oxy hóa còn ảnh hưởng đến não, tim, da và hệ thần kinh. Gốc tự do tấn công tế bào thần kinh gây suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung; trong khi ở da, chúng làm giảm sản xuất collagen, khiến da nhanh lão hóa, sạm và kém đàn hồi.

Yếu tố nguy cơ gây stress oxy hóa

Stress oxy hóa là kết quả tổng hợp của nhiều yếu tố bên trong và bên ngoài cơ thể.

• Rượu bia, thuốc lá: rượu khi chuyển hóa sinh ra acetaldehyde – hợp chất làm tăng ROS; còn nicotine trong thuốc lá làm giảm enzyme chống oxy hóa.
• Ô nhiễm môi trường, hóa chất độc hại: như bụi mịn, kim loại nặng (chì, cadmium, thủy ngân) gây tổn thương màng tế bào.
• Chế độ ăn uống không hợp lý: thực phẩm chiên rán, nhiều đường và chất béo bão hòa làm tăng phản ứng oxy hóa.
• Thiếu ngủ và căng thẳng kéo dài: khiến hormone cortisol tăng cao, gây ức chế cơ chế chống oxy hóa nội sinh.
• Tuổi tác: quá trình lão hóa tự nhiên khiến enzyme chống oxy hóa hoạt động yếu dần, khiến cơ thể dễ tổn thương hơn trước gốc tự do.

Phòng ngừa stress oxy hóa

Phòng ngừa stress oxy hóa không chỉ dựa vào dinh dưỡng mà còn cần sự điều chỉnh toàn diện về lối sống và tinh thần.

• Rau xanh, trái cây tươi, trà xanh, nghệ, tỏi và các loại hạt chứa nhiều polyphenol giúp trung hòa gốc tự do. Hạn chế thực phẩm chiên rán, đồ chế biến sẵn, thịt đỏ và nước ngọt công nghiệp giúp giảm nguy cơ sinh ROS.
• Vận động thường xuyên giúp tăng cường tuần hoàn máu và kích thích hoạt động enzyme chống oxy hóa nội sinh. Các bài tập nhẹ như đi bộ nhanh, yoga, bơi hoặc đạp xe đều có lợi.
• Căng thẳng kéo dài làm tăng hormone cortisol là yếu tố góp phần thúc đẩy sản sinh ROS. Nghỉ ngơi đầy đủ, thiền định hoặc hít thở sâu giúp cân bằng tinh thần, giảm stress oxy hóa tự nhiên.
• Khám sức khỏe định kỳ là cách giúp phát hiện sớm tình trạng rối loạn liên quan bệnh gan và các dấu hiệu stress oxy hóa. Việc can thiệp sớm giúp cải thiện hiệu quả điều trị và ngăn ngừa biến chứng.

Viên uống Bổ gan Tuệ Tĩnh

Gan phải chịu nhiều áp lực từ thực phẩm, thuốc men, hóa chất và rượu bia. Việc chủ động chăm sóc gan không chỉ giúp duy trì chức năng chuyển hóa mà còn giảm nguy cơ stress oxy hóa ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài.

Bổ gan Tuệ Tĩnh là sản phẩm hỗ trợ được nhiều người tin tưởng nhờ sự kết hợp giữa y học cổ truyền và kiến thức khoa học hiện đại. Sản phẩm gồm 14 loại thảo dược thiên nhiên như kế sữa, cà gai leo, atiso, hoàng kỳ, cỏ nhọ nồi, đương quy, kim ngân hoa… Những thành phần này được biết đến với khả năng hỗ trợ bảo vệ tế bào gan, tăng cường quá trình giải độc và thanh nhiệt cơ thể, đồng thời giảm tác động của stress oxy hóa lên gan.

Bổ gan Tuệ Tĩnh giúp:

• Hỗ trợ tăng cường chức năng gan, cải thiện quá trình đào thải độc tố tích tụ do thực phẩm, thuốc và môi trường.
• Hỗ trợ giảm các triệu chứng thường gặp khi gan suy yếu như mẩn ngứa, vàng da, rôm sảy, nóng gan hoặc nổi mụn.
• Hỗ trợ bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương do gốc tự do, góp phần ổn định chức năng gan lâu dài.

Nhờ thành phần thảo dược an toàn và công thức được xây dựng dựa trên tài liệu y học cổ truyền kết hợp với cơ sở dược lý hiện đại, sản phẩm phù hợp cho người có chức năng gan kém, người sử dụng rượu bia thường xuyên, tiếp xúc hóa chất hoặc cần chăm sóc gan chủ động.

Stress oxy hóa là hiện tượng phổ biến trong cơ thể, góp phần vào sự hình thành và tiến triển của nhiều bệnh lý mạn tính. Tuy không thể loại bỏ hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát bằng cách duy trì lối sống khoa học, chế độ ăn lành mạnh và bổ sung các biện pháp hỗ trợ bảo vệ gan hợp lý.

Liên hệ hotline Dược phẩm Tuệ Tĩnh 1800 2295 (Miễn cước) hoặc đặt lịch khám tại Phòng khám YHCT Tuệ Tĩnh Đường tại đây để nhận tư vấn chuyên sâu và tận tâm nhất cho sức khỏe của bạn và gia đình.